KALKALE

KALKALE

         namazla diriliş gaflet uykusundan hayırlıdır  

              

                قَدْ    قامَتِصَّلأة      Kadkaametissalat

ﻗﺪْ   derken ﺪ    üstüne bastırılarak mahreci iyice belirtilir. Yine bunun gibi ihlas suresinde 

                                    

     قُلْ     هُوَ   ﷲُ   اَحَدٌ                          (O Allah birdir)  derken

الصَّمَدُ            ﷲُ                                          (O Allah Sameddir)   derken

  ﺪ üzerinde bastırarak okunur. 

اِقْرَﺍْ بِسْمِ رَبُّكَ                 (Rabbinin ismiyle oku) derken de ﻖ üzerinde bastırılır.

Yine bunun gibi  ﺍَطْعَمَهُمْ derken ﻄ harfi,سُبْحَانَلله      derken ﺐ harfi ve اَجْمَعٍ  derken ﺝ harfi üzerinde bastırılır. Yani bu harfler cezimli geldiklerinde hafifçe üzerine basılarak okunur ve mahreçleri iyice belli edilir. Buna kalkale denir. Kalkale; harfin kendi mahrecinden kuvvetle çıkarılması demektir.

Kalkale harfleri;

ﻖ ﻁ ﺐ ﺝ ﺪ

ﺐ  ayni zamanda İklab harfidir.

Kural 8  ﻖ ﻁ ﺐ ﺝ ﺪ  harfleri cezmli geldiğinde kalkale yapılır.

                                    

Kalkale harfi kelimenin sonunda veya ortasında sakin (cezimli) olarak gelince kalkale harfinin mahrecine kuvvetlice basılır ve kendinden önceki harfin harekesine uygun bir ses kuvvetlice çıkarılır.

v Bir kelimede kalkale ile idgam şartları beraber bulunursa kalkale terk edilir ve sadece idgam yapılır. Mesela ﺍَحَطْتُ  kelimesinde kalkale harfi olan ﻄ kelimenin ortasında ve cezimli gelmiştir fakat ayni zamanda burada idgam-ı mütecaniseyn mevcuttur. O halde kalkale terk edilir, idgam yapılır ve ﺍَحَتﱡ şeklinde okunur. 

v Bir kalkale harfi şeddeli olduğu zaman birincisi üzerinde idgam sebebiyle kalkale yapılmaz, ikincisi üzerinde ise ancak duruluyorsa kalkale yapılır, geçiliyorsa yapılmaz. Mesela ﺍلْحقﱡ kelimesinde durulacaksa ﻕْ üzerinde kalkale yapılarak durulur. Geçiliyorsaﻕْ      üzerinde kalkale yapmadan  الْحَقْقُ  şeklinde geçilir.

IHVA

IHVA

                          Zat-ı Şahaneniz bizi eyledi ihya

  İHVA

ﺑِﷲِ  آمَنْتُ                            Amentu billahi ... Allaha iman ettim

Amentü derken ﻦ sesi bir miktar genizde tutulur yani gunne yapılır ve sıfatı gizlenir sonra ﺖ okunur. İhva gizlemek demektir, tecviddeki manası ise ﻦ sesinin sıfatını gizleyerek okuma demektir.

İhvanın tanımı  

Her ne zamanki tenvin veya sakin nun ﻦْ dan sonra aşağıdaki harflerden biri gelirse ﻦ sesinin sıfatı gizlenip bir miktar genizde gunneyle tutulduktan sonra diğer harf okunur.

İhva harfleri;

ﺕ ﺙ  ﺝ   ﺪ  ﺫ  ﺯ  ﺱ  ﺵ  ﺺ ﺽ  ﻂ  ﻆ   ﻑ   ﻕ  ﻙ

Yasin-i şerifte geçen, 

كُنْ فَيَكُونُ

Örneğinde ﻦْ dan sonra ihva harfi olan ﻒ gelmektedir. Burada ihva yapılır.

Kural 7 Tenvin ve sakin nun ﻦْ dan sonra ﺕ ﺙ  ﺝ   ﺪ  ﺫ  ﺯ  ﺱ  ﺵ  ﺺ ﺽ  ﻂ  ﻆ   ﻑ   ﻕ  ﻙ  harflerinden birisi gelirse ihva yapılır.

İhva  Örnekleri;

ﻓَمَنْ  ثَقُلَت       ﺍَنْتَ          مِنْ جُعٍ       مِنْ ﺩُﻭنِهِ        مِنْ ﺫُﺮﱢﻴَﺔِ         اُنْزِلَ        شَرِّ       مِنْ                      عَنْ ﺻَﻼتِهِمْ      مَنْﻀَﻞﱠ

      

ﺍنْفُسَكُمْ      مِنْ  قَرْيَةٍ          مِنْكُمْ              

Dudak İhvası                                            

Sakin ﻡ den sonra ﺏ gelirse ﻡ sesi dudaklara bastırmadan kısmen gizlenerek hafif gunneyle okunur.    Örnek       اَمْ  بِهِ   

Kaybolma sen sakın nefsinin hevasında

Bilinmez ne gizli onun puslu havasında           

                    

IDGAM

IDGAM

MEVLAYI HAKKIYLA YUREKTEN ZİKREDEN ZAT

YA RABBİ BİZLERİ DE ONLARIN GÖNLÜNE  KAT

IDGAM

ﺍﻦْ لأاِلَهَ أِلأﺍﻠﻠﻪ          اَشْهَدُ                           Eşhedu en la ilahe illallah

Burayı okurken eşheduella diye okuruz yani en la daki n sesi ortadan kalkar la’daki  l  ise  şeddelenir.

مُحَمَّدٌ رَسُولُالْالله   اَنَّ  اَشْهَدُ

Eşhedu enne Muhammedun rasulullah

Burada ise Muhammedurrasulullah deriz. Yani bu sefer tenvindeki(un) ‘n’ sesi kalkar ‘ra’daki r şeddelenerek okunur.

İdgamın tanımı

Sakin (cezimli veya harekesiz) bir harfin kendisinden sonra gelen harekeli harfe katılarak şeddeli bir şekilde okunmasıdır. Mesela;

                            اَﺐْﺐَ

Derken evvelki cezimli ﺏ harfi sakindir sonra gelen ﺏ harfi ise harekelidir. Cezimli  ﺏ harfini harekeli  ﺏ ye katmak suretiyle okuduğumuzda   ﺏ  harfini iki kere okumuş yani şeddelemiş oluruz. İşte böylece iki harfi birbirine katmaya idgam denir.

                    اَﺐﱠ         

idgam-ı bila gunne

Her ne zaman ki tenvin veya sakin nun نْ dan  sonra  ﻝ veya ﺭ  harfi gelirse ﻦ sesi hiç telaffuz edilmez ve tamamen ortadan kalkar,  ﻝ  veya ﺭ  harfi şeddelenerek okunur. Böylece ﻦ  harfi  ﻝ   veya ﺭ  ya idgam edilmiş yani katılmış olur. Bi-la gunne gunnesiz demektir yani bu katma işlemi yapılırken ﻦ sesinde gunne yapılmaz zaten  ﻦ sesi tamamen ortadan kalkar.  

Kural 5  Tenvin veya sakin nun نْ dan sonra ﻝ   veya ﺭ   gelince idgam-ı bila gunne yapılır.

idgam-ı bila gunne örnekleri;

Mesela      مِنْ  رَبِّهِمْ  derken    ﺭ  şeddelenerek      بِّهِمْ  مِرَّ   şeklinde (mirrabbihim) okunur.                                                                                                   

Mesela         لِلْمُتَّقِينَ    ھُداً    derken ﻝ  şeddelenerek         لِّلْمُتَّقِينَ  ھُﺪ         

 (hudellilmuttakin) şeklinde okunur.

Dikkat!

Kur’anda Kıyame suresinde, şartlar oluştuğu halde şu kelimede idgam-ı bila gunne yapılmaz. 

   ﺮَﺍقٍ    مَنْ    وَ قيلَ   

Burada ﻦ ve ﺭ ayrı ayrı izhar edilerek, men raak diye okunur.

Şimdi Ezan-ı şeriften hatırladığımız ve namaz uykudan hayırlıdır manasındaki

şu sese kulak verelim,

                                     أنْنَوْم    مِنْ  خَيْرٌ  ﺍصَّلأتُ

Essalatu hayrun min ennevm

Hayrun min derken n sesi bir miktar genizde tutulur yani gunne yapılır sonram  ye katılır ve m şeddelenerek hayru(n)mmin şeklinde okunur. Bunun gibi ennevm derken de n sesi yine gunne yapılır sonra diğer n ye katılır ve n şeddelenerek  e(n)nnevm şeklinde okunur.

Burada parantez içindeki (n) ile n sesinin gunne yapıldığına işaret etmekteyiz.

Benzer şekilde Kureyş suresinde

  ﻮَ   جُعٍ    مِنْ   أطْعَمَهُم

Min cuin ve derken cuin deki tenvinde bulunan n sesi gunne yapılıp sonra gelen v  ye katılırak v şeddelenir böylece  cui(n)vve şeklinde okunur.

Yine bunun gibi Yasin-i şerifte geçen

يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ٲﻦْ 

Enyequule derken n sesi gunne yapılıp sonra gelen y ye katılır, y şeddelenerek e(n)yyequule şeklinde okunur.

idgam-ı meal gunne

         Her ne zamanki tenvin veya Sakin ﻦْ dan sonra aşağıdaki  harflerden biri gelirse ﻦ sesi gunne yapılıp sonra gelen harfe idgam edilir yani katılır, sonra gelen harf ise şeddelenerek okunur. Buna idgamı meal gunne yani gunne ile beraber idgam denir. Bu harflere de meal gunne harfleri denir.

Meal gunne harfleri;

ﻰ  ﻡ ﻦ ﻮ 

Kural 6 Sakin ﻦْ veya tenvinden sonra ﻰ  ﻡ ﻦ ﻮ  harflerinden biri geldiğinde idgam-ı meal gunne yapılır.

Sakin ﻦْ dan sonra ﻡ gelirse  tam idgam olur ve ﻦ sesi tamamen ﻡ sesine dönüşür. Mesela   ﻤﻦْماَءٍ  (min maain) yazılır  مِمَّاءٍ (mimmaain)  şeklinde okunur.

Sakin ﻦْ dan sonra idgam-ı meal gunne harflerinden ﻮ veya ﻯ geldiğinde nakıs idgam olur. Yani ﻦ sesi tam olarak kaybolmaz, yarı yarıya duyulur. Bu durumda ilk yarıda genizde biraz  ﻦsesi duyulur sonraki yarıda  ﻮ veya ﻯ harfi ağızda şeddelenir. Yasin-i şerifte سَدّاً وَ مِنْ         ﺮَجُلٌ يَسْعى Nakıs olarak iki idgam-ı meal gunne örneği gösterilebilir. (Seddenvve) derken n sesi genizden belli belirsiz işitilirken v şeddelenerek okunur. (Racülünyye) derken de yine n sesi genizden belli belirsiz işitilirken y şeddelenerek okunur.

Dikkat!

Kur’an-ı Kerim’de dört kelime vardır ki bunlarda sakin nun ﻦْ dan sonra ﻮ veya ﻯ harfleri aynı kelime içinde gelir.  Bu durumda idgam-ı meal gunne yapılmaz , izhar yapılır. Bu kelimeler şunlardır;

قِنْوَانٌ                 صِنْوَانٌ              دُنْيَا                     بُنْيَانٌ   Yani mesela üstteki örnekte olduğu gibi dünya deriz düyya demeyiz.

Ayrıca Yasin-i şerifin başında       وَ  ﺲ   يا  derken س harfinin okunuşunda, bir de Kalem suresinin başındaki  ﻮَ ﻦ   derken ن harfinin okunuşunda bulunan nun sesinden sonra gelen ﻮ hem idgam hem izhar yapılabilir.

                            Bilgi dağarcığımıza katıldı ya şu idgam                             

                            Ya Hu, artık kalsak da ölsek de ne gam

     

Bereketlenir topraklar sürülmekle

Zihinse ilimle, peki gönül kiminle

Ancak Mevla’nın zikriyle              

Sakin ﻦْ dan sonra ﻡ gelirse  tam idgam olur ve ﻦ sesi tamamen ﻡ sesine dönüşür. Mesela

  ﻤﻦْماَءٍ  (min maain) yazılır  مِمَّاءٍ (mimmaain)  şeklinde okunur.

Sakin ﻦْ dan sonra idgam-ı meal gunne harflerinden ﻮ veya ﻯ geldiğinde nakıs idgam olur. Yani ﻦ sesi tam olarak kaybolmaz, yarı yarıya duyulur. Bu durumda ilk yarıda genizde biraz  ﻦsesi duyulur sonraki yarıda  ﻮ veya ﻯ harfi ağızda şeddelenir.

Yasin-i şerifte

سَدّاً وَ مِنْ         ﺮَجُلٌ يَسْعى

Nakıs olarak iki idgam-ı meal gunne örneği gösterilebilir. (Seddenvve) derken n sesi genizden belli belirsiz işitilirken v şeddelenerek okunur. (Racülünyye) derken de yine n sesi genizden belli belirsiz işitilirken y şeddelenerek okunur.

  قِنْوَانٌ                 صِنْوَانٌ              دُنْيَا                     بُنْيَانٌ  

Yani mesela üstteki örnekte olduğu gibi dünya deriz düyya demeyiz.

Artık ben ölsem de ne gam

Bereketlenir topraklar işlenmekle

Zihinlerse ilimle, ya gönüller kiminle

Ancak Mevla’nın zikriyle

IZHAR

Tenvin ve sakin ﻦْ  

Bazı tecvid kaidelerinin belirlenmesinde önemli bir işaret noktasıdır. Bu noktadan hareketle şu kaideler belirlenir;

IZHAR,  IDGAM, IHVA, IKLAB

                      MEVLANIN DOSTUNA OLAN SEVGİMİZİ İZHAR EDİYORUZ

İZHAR

ْسَلأمٌ عَلَيْكُم
Selamün aleyküm

Selamün aleyküm derken tenvindeki n sesi ile sonra gelen ayn harfinin a sesini birbirine katmadan ayrı ayrı okuruz ki buna izhar denir.

İzhar bir şeyi açığa çıkarmak demektir, tecviddeki manası ise iki sesin birbirine katılmaksızın ayrı ayrı okunmasıdır.

سَلأمٌ derken م   üzerindeki tenvinin içinde saklı ﻦ sesi vardır,

 عَلَيْكُم derken de ﻉ harfi gelmektedir. Tenvindeki ﻦ sesi عَ harfine katılmaksızın ayrı ayrı okunarak izhar edilir.

İzharın tanımı

Her ne zaman ki tenvin veya sakin nun ﻦْ dan sonra aşağıdaki 6 harften biri gelirse ﻦ sesi bu harflere katılmaksızın açık bir şekilde belli edilerek okunur  yani İzhar  edilir. İzhar harfleri de

۱   ﺥ   ح   ﻍ  ﻉ  ھ

Yasin-i şerif’ten bazı izhar örnekleri;

            أقْصَاالْمَدِينَةﻦْﻤِ

منها

Birincide minha derken sakin nun’dan sonra izhar harfi olarak ha gelmiş, ikincide min akselmedineti derken sakin nun’dan sonra izhar harfi olarak elif gelmiş, üçüncüde ise min halfihim derken sakin nun’dan sonra izhar harfi olarak noktalı Ha gelmiş, hepsinde nun sesi belli edilir ve sonra gelen izhar harfine katılmaz.

      اَلْحَمْدُلله  

  Elhamdulillah

derken ﻢْ harfinden sonra yine bir ﻢ veya ﺐ  harfi gelmezse ﻢ sesi izhar edilir yani sonraki harfe katılmadan okunur. Buna dudak izharı denir. Yasin-i şerif’in ilk sayfasında şu örnekler mevcuttur;

 اَكْثَرِهِمْ فَهُمْ             فَهُمْ لأَ  اَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ                       خَلْفِهِمْ سَدّاً

Birincide ekserihim fehum derken mim den sonra fe gelmiş. İkincide fehum la derken mim den sonra la gelmiş. Üçüncüde em lem tunzirhum derken mim den sonra lam ve yine mim den sonra tu gelmiş. Dördüncüde halfihim sedden derken mim den sonra se gelmiş. Bütün bu durumlarda dudak izharı yapılarak mim sesi belirtilir yani izhar edilir.

Peki ﻢْ  harfinden sonra  ﻢ veya ﺐ  gelirse ne olur? Bunun için ihva konusunun sonuna bakınız.

LAM-I TARIF(Elif lam takısı)     أل

ﺍﻞ elif lam takısı bir kelimenin başına geldiğinde o kelimeye belirlilik kazandırır. Mesela belirli bir kitaptan bahsediyorsak kitap kelimesinin başına ﺍﻞ getireceğiz yok eğer herhangi bir kitaptan bahsediyorsak buna gerek yok sadece kelimenin sonu tenvinlenir. İngilizce bilenler için ﺍﻞ karşılığı the seklindedir.    The end.          كتأبُ    أل(belirli bir)   kitap … sonu ötrelenir  كتأبٌ        (herhangi)  bir kitap …. sonu tenvinlenir

أل uygulaması

ألسَّلأَمُ عَلَيْكُم

Esselamü aleyküm

Kural 1

Arapçada belirlilik ifade etmek için kelimenin başına ﺍﻞ takısı getirilir ki buna Lam-ı tarif denir. Bu durumda kelimenin sonundaki tenvin düşer, ötresi kalır. Yani başındaki ﺍﻞ takısından sebep esselamün değil esselamü olur.

Kural 2       ﺍﻞ takısından sonra şemsi harflerden birisi gelirse ﺍﻞ daki lam harfi okunmaz, elif  ise şeddeli olan şemsi harfe bağlanır.

Yukarıda  ألسَّلأمُ   (el selamü) yazıldığı halde ﺍﻞ dan sonra şemsi harflerden ﺱ şeddeli geldiği için     اَسَّلأمُ (esselamü) şeklinde okunur.

ﻮَألسّلام   vesselam

Vesselam derken ﻭ  harfi, ﺍﻞ okunmadan doğrudan şeddeli  ﺱ  harfine bağlanır.

 Kural 3     ﺍﻞ  takısından önce başka bir harf varsa ﺍﻞ okunmadan önceki harf doğrudan şemsi harfe bağlanır. Buna idgam-ı şemsiyye denir. Idgam katmak demektir yani bir harfin diğer bir harfe katılarak okunmasıdır.

Mesela,

ﻮَﺍﻟشَّمْسُ

Derken ortadaki harekesiz ﺍﻞ okunmadan ﻭ  harfi şeddeli ﺶ  harfine katılır.

Yasin-i şerif’te

ﺨَشِىَﺍﻟﺮﱠحْمانَ

Derken idgam-ı şemsiyye vardır.

  ﺍﻟصَّمَدُ    ﷲُ

Derken yine ortadaki harekesiz ﺍﻞ okunmadan ﻪُ harfi şeddeli ﺺ harfine katılır yani idgam edilir ve idgam-ı şemsiyye olur.

ﺍﻠنَّسِ          بِرَبِّ         ﺃَعُوﺬُ    قُلْ

Kul euzu birabbinnas derken de ‘nas’ kelimesinin başındaki eliflam okunmadan ‘be’ harfi şeddeli ‘nun’ harfine katılır ve (birabbinnas) şeklinde okunur.

Kural 4

  ﺍﻞ  takısından sonra kameri harflerden biri gelirse izhar-ı kameriyye yapılır yani elif okunmadan cezimli ‘lam’ önceki harfe bağlanır ve kameriyye harfi kendi harekesiyle okunur.

وَ الْقَمَرُ   

Derken ﺍﻞ ın sadece elifi okunmaz, önceki ‘vav’ harfi cezimli ‘lam’a bağlanır.

       ﺃلْفَلَقِ   بِرَﺐﱢ      ﺃَعُوُﺬُ       ﻗﻞْ          

Derken ‘be’ harfi cezimli ‘lam’a bağlanarak birabbilfelak şeklinde okunur.   

Yasin-i şerif’te

وَ الْقُرْأنَ الْحَكيمِ                 

Derken izhar-ı kameriyye olmaktadır.

 

Ey Mevla’yı Hakkıyla zikreden zat

                            Bizleri de derya misali gönlüne kat